----------------------------------------------------------------------------

Η Ιβηρική χερσόνησος, ανά τους αιώνες, έχει καταληφθεί από διάφορους λαούς, από τους οποίους επηρεάστηκε και ο πολιτισμός της, όπως οι Βησιγότθοι, οι Ρωμαίοι, οι Φοίνικες, οι Έλληνες και οι Άραβες. Παρά το γεγονός αυτό κατάφερε να συνθέσει και να διατηρήσει μία μοναδική κουλτούρα σε συνδυασμό με τις ιδιαιτερότητες των ντόπιων. Σήμερα η Ισπανία είναι η χώρα με τις περισσότερες επαρχίες και με αρκετές γλωσσικές και πολιτιστικές διαφοροποιήσεις.

Οι Ισπανοί είναι ένας λαός με ιδιαίτερη έφεση στις τέχνες, από τη λογοτεχνία μέχρι την ζωγραφική με βασική και αισθητή την επίδραση της θρησκείας. Παγκοσμίως γνωστό είναι το κλασσικό έργο του Μιγκέλ Θερβάντες, ο Δον Κιχώτης, αλλά και πιο σύγχρονοι συγγραφείς, όπως οι βραβευμένοι με Νόμπελ Χουάν Ραμόν Χιμένες και Καμίλο Χοσέ Θέλα. Η ισπανική ζωγραφική έχει και αυτή να αναδείξει σπουδαίους καλλιτέχνες οι οποίοι ακόμα και σήμερα καθορίζουν την παγκόσμια ζωγραφική μέσα από τα έργα τους. Όλοι γνωρίζουμε τους διάσημους ζωγράφους Γκόγια, Πικάσο, Μιρό και Νταλί, όπως και τα έργα τους.

Στην αρχιτεκτονική φανερή και καθοριστική είναι η επίδραση των αραβικών φύλων. Η Σαγράδα Φαμίλια είναι ένα χαρακτηριστικό κτίριο της ισπανικής αρχιτεκτονικής και δημιουργός της είναι ο Αντόνι Γκαουντί, ο οποίος έχει αφήσει κληρονομιά πολλά αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, εκ των οποίων πολύ γνωστά είναι τα «σπίτια του Γκαουντί». Το φλαμένκο από την άλλη, μας δείχνει τη μουσικοχορευτική πλευρά του ισπανικού πολιτισμού.

Η μουσική παράδοση της Ισπανίας έχει επηρεαστεί από την Λατινική Αμερική, την Αραβία, την Αφρική, αλλά και από την τσιγγάνικη κουλτούρα. Με πολλή μεγάλη πολιτιστική κουλτούρα και μουσική παράδοση, με πολλά είδη χορών και μουσικής, με πιο χαρακτηριστικό όμως κομμάτι του Ισπανικού πολιτισμού, το γνωστό σε όλους μας Φλαμένκο (Flamenco).

Ισπανία ίσον Φλαμένκο, Φλαμένκο ίσον πάθος, ίσον τραγούδι, χορός, κιθάρα και κρουστά όργανα. Τέσσερεις μορφές έκφρασης με την πιο αυθεντική μορφή, την έκφραση της φωνής (cante). Το Φλαμένκο κάνει την εμφάνιση του στην περιοχή της Ανδαλουσίας και έχει στοιχεία από τη αράβικη, την ανδαλουσιανή και την τσιγγάνικη κουλτούρα.

Το παλαιότερο είδος φλαμένκο, το Cante Jonto, με μια ανδρική φωνή και με τη συνοδεία μουσικών οργάνων να διηγείται ιστορίες λυπηρές,  ιστορίες δύσκολες και να αποτυπώνει τον πόνο και τα προβλήματα που περνάει ο λαός. Τραγούδι των φτωχών και των κατωτέρων κοινωνικών τάξεων της Ισπανίας.

Στα τέλη του 18ου αιώνα κάνει την εμφάνιση του σε ταβέρνες με τη συνοδεία κιθάρας, το πλέον χαρακτηριστικό μουσικό όργανο, και τη συνοδεία χορού. Καλλιτέχνες χαμηλής κοινωνικής τάξης, όμως το Φλαμένκο βρίσκει απήχηση σιγά σιγά πλέον σε μορφωμένους και πλούσιους. Έτσι από το 1850 έως το 1910 έχουμε την λεγόμενη Χρυσή Εποχή του Φλαμένκο.

Φλαμένκο ένας απόλυτα εκφραστικός χορός, βασίζεται στο πάθος και στον αυτοσχεδιασμό του χορευτή, με χαραστηριστικά στοιχεία τις κινήσεις των χεριών και το ρυθμικό χτύπημα των ποδιών.

ΦΛΑΜΕΝΓΟ

Οι ρίζες του φλαμένκο απλώνονται πίσω 12 αιώνες και σε τέσσερις διαφορετικές κουλτούρες. Άνθισε στην Ανδαλουσία της Ισπανίας στα μέσα του 19ου αιώνα. Χωρίς τις τέσσερις πηγές του το φλαμένκο δεν θα υπήρχε όπως το ξέρουμε σήμερα. Γιατί όμως αυτή η εκφραστική λαϊκή τέχνη αναπτύχθηκε ειδικά σε αυτή την περιοχή;
Η Ιστορία δείχνει μια ασυνήθιστη ανοχή της διαφορετικότητας των πολιτισμών κατά τη διάρκεια της κατοχής της Νότιας Ισπανίας από τους Μωαμεθανούς. Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι ζούσαν μαζί υπό των Μωαμεθανών για επτά αιώνες και, αν όχι σε απόλυτη αρμονία, τουλάχιστον στις αρχές με πολύ λίγες συγκρούσεις. Σταδιακά, όταν άρχισαν να χάνονται οι πόλεις από τους Μουσουλμάνους, οι ανεπιθύμητοι πληθυσμοί καταδιώκονταν όλο και πιο Νότια. Η Κόρδοβα και η Σεβίλη έπεσαν στης αρχές του 13ου αιώνα, ενώ η Γρανάδα άντεξε μέχρι και το 1492.
Κατά τον τελευταίο αιώνα της επανάκτησης των εδαφών από τους Χριστιανούς (περιοχές της Ν. Ισπανίας έμειναν κάτω από Μουσουλμανική κατοχή μέχρι και 800 χρόνια!), τα εναπομείναντα Μουσουλμανικά Βασίλεια έγιναν λιγότερο ανεκτικά προς τον Χριστιανικό πληθυσμό. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κάθε φορά που Καστιγιάνοι βασιλείς νικούσαν τους Μουσουλμάνους εισβολείς υπήρχαν ξεσπάσματα βίας και ξενοφοβίας που επισκίαζαν αυτές τις νίκες. Μέσα σε αυτό το ταραχώδες σκηνικό έκαναν την εμφάνισή τους και οι πρώτες νομαδικές τσιγγάνικες φυλές της Ισπανίας. Η γλώσσα που μιλούσαν δεν έμοιαζε με καμιά από τις γνωστές λατινικές και οι τρόποι και το ντύσιμό τους ήταν πολύ διαφορετικά από αυτά του τότε Δυτικοευρωπαϊκού κόσμου. Πιθανότατα προήλθαν από την Ινδία και είχαν ξεκινήσει από την περιοχή Punjab γύρω στο 850 μ.Χ.
Για να ελέγξουν τις ξένες επιρροές, οι καθολικοί βασιλείς δημιούργησαν την Ιερή Εξέταση. Όσοι δεν υπάκουαν σε αυστηρούς κοινωνικούς, φυλετικούς και θρησκευτικούς όρους εξορίζονταν, φυλακίζονταν, βασανίζονταν ή δολοφονούνταν. Όσοι συγκρούονταν ή πίστευαν ότι θα διωχθούν από την Ιερά Εξέταση έφευγαν από τη χώρα. Άλλοι κατέφευγαν στις ορεινές απομακρυσμένες και αραιοκατοικημένες περιοχές της Σιέρα Μορένα και της Σιέρα Νεβάδα. Αυτοί οι πρόσφυγες έγιναν γνωστοί με τον όρο "felag mengu" που σημαίνει “φυγάδες χωρικοί”. Στις μικρές νέες κοινότητες των "felag mengu" οι τσιγγάνοι (gitanos), η τέταρτη ισπανική κουλτούρα, βρήκαν ‘αδελφές ψυχές’.
Η συγχώνευση των Gitano με τους Εβραίους, τους Μουσουλμάνους και τους Ανδαλουσιανούς σε αυτά τα απομακρυσμένα χωριά οδήγησε στην πρώιμη έκφραση του φλαμένκο σχεδόν 350 χρόνια αργότερα. Η διαδικασία αυτή της διασκευής και προσαρμογής συνεχίζεται ακόμη και σήμερα καθώς αναγνωρίσιμα στυλ του τραγουδιού (cante) αποδίδονται πρωτίστως στην μία ή την άλλη εθνικότητα.
Η πιο αγνή και αυθεντική μορφή του φλαμένκο είναι η φωνή, η οποία δεν συνοδεύεται από όργανα. Οι άλλες μορφές έκφρασης του φλαμένκο όπως η κιθάρα, ο χορός και τα κρουστά προέρχονται από το τραγούδι (cante). Παρόλο που πολλοί μη τριγγάνοι διαπρέπουν σε πολλές μορφές του φλαμένκο, το cante ήταν πάντα ‘προνόμιο’ των τσιγγάνων καλλιτεχνών. Οι ανατολίτικες αποχρώσεις του cante jondo (βαθύ τραγούδι) έχουν περάσει από γενιά σε γενιά και μόνο η έντονη και από νεαρή ηλικία επαφή με αυτό το στυλ μπορεί να δώσει στον καλλιτέχνη το ηχόχρωμα και την ικανότητα να αυτοσχεδιάσει μέσα στα όρια της παραδοσιακής φόρμας.
Αρχικά το φλαμένκο, ως το τραγούδι των φτωχών και των εξορισμένων, δεν παρουσιαζόταν σε κοινό που πλήρωνε. Σε κάποιο στάδιο στα τέλη του 18ου αιώνα άρχισε να παρουσιάζεται στις ντόπιες ταβέρνες με τη συνοδεία κιθάρας. Γύρω στο 1850 το φλαμένκο είχε μπει σε πολλές νέες ταβέρνες-καφέ (cafe cantante). Περισσότερος κόσμος το γνώριζε και είχε χάσει την κακή του φήμη. Οι καλλιτέχνες συνέχισαν να είναι χαμηλής κοινωνικής τάξης, αλλά το φλαμένκο άρχισε να έχει θαυμαστές ανάμεσα στους μορφωμένους και τους πλούσιους. Το φλαμένκο με τη συνοδεία κιθάρας και χορού ήταν πλέον αποδεκτό και πιο προσιτό, ενώ οι καλλιτέχνες του είδους ήταν επαγγελματίες. Οι καλλιτέχνες ξέφυγαν από τα οικογενειακά πλαίσια και από τα χωριά τους. Αυτό άλλαξε την πορεία ανάπτυξης της τέχνης αυτής αφού ο τραγουδιστής (cantaor) έπρεπε πλέον να γνωρίζει περισσότερα κομμάτια και τεχνοτροπίες για να ευχαριστεί το αυξανόμενο και απαιτητικότερο κοινό.
Την εποχή των cafe cantante η χρησιμοποίηση της κιθάρας ήταν περιορισμένη. Οι καλλιτέχνες του φλαμένκο όμως όταν άρχισαν να έχουν ακούσματα κλασικής μουσικής ‘δανείζονταν’ τις τεχνικές που μάθαιναν και τις χρησιμοποιούσαν στη δική τους μουσική. Οι τεχνικές του σπουδαίου κιθαρίστα Ramon Montoya στην αρχή έγιναν δεκτές με σκεπτικισμό. Σε μια γενιά όμως έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι του μοντέρνου φλαμένκο. Ακόμα και τα νέα στοιχεία που έφεραν οι γίγαντες της κιθάρας φλαμένκο Sabicas και Paco De Lucia στις αρχές ήταν απορριπτέα από τους φανατικούς που είχαν πολύ παραδοσιακές αντιλήψεις. Σύντομα όμως, όπως έγινε και με την περίπτωση του Montoya, και οι δύο έδωσαν τοστίγμα τους στην ανάπτυξη της τέχνης του φλαμένκο.
Την εποχή της δικτατορίας του Φράνκο η Ισπανία παρέμεινε μακριά από επιδράσεις από το εξωτερικό. Το τέλος της δικτατορίας συνέπεσε με την ανάπτυξη του φορητού κασετοφώνου και τη δυνατότητα περισσότερου κόσμου να το αποκτήσει λόγω της χαμηλής του τιμής. Ήταν πλέον εύκολο για όλους να ακούσουν όλα τα είδη του cante αλλά και τζαζ, ροκ, ρέγγε, μποσανόβα και σάλσα. Έτσι προέκυψαν όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί του φλαμένκο με άλλα είδη. Η επίδραση της τζαζ έφερε και την προσθήκη μη παραδοσιακών οργάνων από δημιουργούς όπως τον Paco De Lucia που άρχισαν να χρησιμοποιούν φλάουτο, κρουστά, μπάσο και σαξόφωνο.
Θα μπορούσε κάποιος να πει πως είναι άγνωστη η μελλοντική πορεία του φλαμένκο. Όμως όπως φάνηκε μέσα από τα χρόνια, οι αδύνατες επιρροές δεν θα αντέξουν. Η ουσία της τέχνης του φλαμένκο είναι αρκετά δυνατή για να αντέξει σε πειραματισμούς, να επαναπροσδιοριστεί εν νέου, να αναπτυχθεί και να επιβιώσει

Pedro Cortes